Bilgi gerçek midir? Algıdan mı ibarettir? Hayal midir? Gerçek midir? Gerçek bilinebilir mi? Bilinemez mi? Bilgilerimiz ne kadar gerçektir? Bilginin kaynağı nedir? İnsan neyi bilebilir, neyi bilemez? Bilginin hakikati nedir?
Bilgi konusunda farklı yaklaşımları ve düşünceleri ortaya atan filozoflar da çelişkili düşünceler ortaya atmışlar ve Bilginin ne olduğunu tam olarak belirleyememişlerdir.
Bilgi gerçek midir? Algıdan mı ibarettir? Hayal midir? Gerçek midir? Gerçek bilinebilir mi? Bilinemez mi? Bilgilerimiz ne kadar gerçektir? Bilginin kaynağı nedir? İnsan neyi bilebilir, neyi bilemez? Bilginin hakikati nedir? Hakikatin bilgisine ulaşılabilir mi? Doğru ve kesin bilgiye nasıl ulaşabiliriz?
Fizikçiler gerçek bilginin deney ve gözlemle elde edileceğini ifade ederler. Laboratuvarda deneyi yapılmayan bilgilerin gerçek ve bilimsel olmadığını savunurlar.
Bilginin duyularla elde edildiğini, duyularımızın da bizi yanılttığını iddia edenlere “Sofistler” denir. Bunların aşırıları gerçek bilginin olmayacağını ve her şeyin hayalden ibaret olduğunu savunanlara “Sofestai” denilmiştir. “Hak” ve gerçek olan Allah’ı kabul etmek istemeyen, ama varlığı da inkar edemeyenler akıldan istifa ederek “Hiçbir şey yok” demeye kendilerini mecbur hissetmişlerdir.
Hiçbir konuda gerçeği bulmak mümkün değildir diyen ve her şeye şüphe ile yaklaşanlara “Septikler” şüpheciler denilmiştir. Gerçeği ispat edene kadar şüphe içinde olmak anlaşılabilir; ama her şeye şüphe ile bakmak bir ruh ve akıl hastalığıdır.
Bilginin kaynağı varlıktır ve varlık Allah’ın varlığının delilidir. Dolayısıyla Allah vardır ve ker şeyin hakikati Allah’a dayanır diyenlere “Rasyonalistler” yani gerçekçiler denilmiştir. Bunların başında Sokrates ve Platon gelmektedir. Bunlar madde ile manayı, beden ile ruhun varlığını kabul ederler ve maddenin mananın, bedenin de ruhun emrinde hareket ettiğini savunurlar.
İslam filozoflarından Farabi ve Gazali Rasyonalist filozoflardandır. Daha sonra Descartes de Gazali gibi şüphecilikten yola çıkarak “Düşünüyorum. O halde varım. Varlığım da Allah’ın varlığına delildir” demiş varlığı Allah’ın varlığı ile izah etmiştir.
Gerçek bilgiye ancak deney yoluyla ulaşılacağını iddia edenlere “Empiristler” denilmiştir. John Locke ve David Hume bunlardandır.
Bilginin kaynağının hem akıl, hem de deney olduğunu iddia edenlere “Kristisizm” denilimiş ve bunu İmmenuel Kant ortaya atmıştır. Bilginin sezgi yoluyla elde edileceğini iddia edenler ise Henri Bergson olmuştur. Buna İmam Gazali’yi de dahil ederler; ama Gazali bilginin hem duyularla, hem akılla, hem de vahiyle elde edileceğini, bunların yanında sezginin de bir bilgi kaynağı olabileceğini ifade etmiştir. Büsbütün sezgici değildir.
Bilginin kaynağının bilimin konu aldığı olgular ve ispatiyecilik olduğunu iddia edenlerin başında Auguste Compte gelmektedir. Bilginin kaynağının Tabiat kanunları ve ispata dayanan kesin bilgilerin olduğunu ifade etmiştir. Bunlara da Pozitivistler denilmiştir.
Bilginin insana fayda veren şey olduğunu savunanlara Pragmatistler denilmiştir. Bunlara göre bilgi fayda veren şeydir. Fayda esas alındığı için bilginin ezeli ve ebedi olamayacağını iddia ederek Allah’ın ilmini kabul etmezler. Bu akımın temsilcisi William James ve John Dewey’dir.
İslam Felsefecileri olan Kelamcılar ise “Eşyanın hakikati vardır ve Yüce Allah’ın Hak ismine dayanır” demişler varlığın Allah’ın eseri ve sanatı olarak kabul ederler. Bilginin kaynaklarını da “Duyular, Akıl ve Haber” olarak üç kaynağa bağlardır. Haberi de “Mucizelerle müeyyed Peygamber haberi ve Mütevatir Haber” şeklinde ikiye ayırırlar. Aklî bilgilerin ise “Akl-ı Selim” ile ve Mantıkla elde edilen bilgiler olduğunu ifade ederler. Deneyle elde edilen bilgilere de itibar ederler.
Bilgi Allah’ın “Alim” isminden kaynaklanır… Allah her şeyi bilir ve bildiği gibi yaratır. Her şeyin hakikati Allah’ın bir ismine dayanarak hakikat olur. Bilgi de Alim isminden kaynaklanır” derler.
