İbadet ise “Allah’a iman etmek ve itaat etmektir.” İman ibadetin başıdır. Allah’a iman eden elbette ona itaat edecektir. İtaat ise emirleri yapmak ve yasaklardan kaçmak, toplumda da marufu/iyiliği emredip münkeri/kötülüğü yasaklayarak tevazu içinde insanlara yardımcı olmaktır. Bundan dolayı peygamberler Allah’a abd olmakla övünmüşlerdir.
Peygamberimiz (sav) insanları Allah’a abd olmaya, yani ibadete davet ederken kendisini Allah’ın abdi, yani Allah’a ibadet eden biri olarak tanıtmış ve ibadette herkesten ileri olduğunu göstermiştir. Abd, kul ve köle demek değil, Allah’a gönülden ve isteyerek ibadet eden hür insan demektir. Kul ve köle hür olmayan ve mecburen itaat etmek durumunda olan kimse anlamına gelir. Allah’a abd olan köle değil, hür olmakla beraber Allah’ın ibadete layık olduğunu bilerek inanarak ibadete ve itaate yönelen kişi anlamına gelmektedir.
“Abd”, Allah’a iman eden ve imanın gereği olan ibadet ve itaat eden hür bir insandır. İbadet ise Allah’ın birliğine gönülden inanan, emirlerini kabul eden tevazu ile toplumda insanlara hizmet eden kişidir. “Ubudiyet” kelimesi ise abd kelimesinin masdarı olup insanın sıfatıdır. Ubudiyet insana hastır, ibadet edilen ise “İlah” olduğu için “Ulûhiyet” de Allah’a has bir sıfattır. Yüce Allah Kur’ân-ı Kerimde yaratılış amacını “Ben cinleri ve insanları bana ibadet etsinler diye yarattım” (Zariyat, 51:56) buyurarak ifade etmiştir.
İbadet ise “Allah’a iman etmek ve itaat etmektir.” İman ibadetin başıdır. Allah’a iman eden elbette ona itaat edecektir. İtaat ise emirleri yapmak ve yasaklardan kaçmak, toplumda da marufu/iyiliği emredip münkeri/kötülüğü yasaklayarak tevazu içinde insanlara yardımcı olmaktır. Bundan dolayı peygamberler Allah’a abd olmakla övünmüşlerdir. Nitekim “Kelime-i Şahadette” Peygamberimiz (sav) “Allah’a ibadet eden Allah’ın elçisi” olarak geçmekte ve imanın bu şekilde kabul edileceği belirtilmektedir.
Hz. İsa’ya (as) “Sen Allah’ın oğlusun” dediklerinde bu iddiayı kesin bir dille reddetmiş ve “Ben de sizin gibi Allah’a ibadet eden bir kulum; ancak Allah bana kitap vermiş ve beni size bir haberci ve nebi olarak göndermiştir” demiştir. (Meryem, 19:30) Hz. Davut (as) da kral olmakla beraber “abd” idi. Yüce Allah onu “Ne güzel bir kul/abd” (Sad, 38:44) diye övmektedir.
Peygamberlerin “abd” olma sıfatları “nebi” ve “resul” olma sıfatlarından daha üstündür. Bu nedenle kelime-i şahadet ve kelime-i tevhitte “abd” sıfatı “resul” ve “nebi” sıfatından önce gelir. Kur’ân-ı Kerimde de yüce Allah “Allah bu Kur’ânı abdine inzal buyurdu” (Kehf, 18:1) buyurarak peygamberin abd olma yönünü öne çıkarmış ve abdiyetine, ibadetine dikkatleri çekmiştir. Peygamberler son derece Allah’a itaat ettikleri gibi, insanları da zorlamayarak, hür olarak, Allah’a ibadet etmeye davet etmekle görevlendirmiştir. “Biz her kavme Allah’a ibadet edin ve tağuta kulluk etmekten sakının diye tebliğde bulunmaları için peygamber gönderdik” (Nahl, 16:36) buyurarak insanları hürriyet içinde, gönül rızası ile Allah’a itaat etmeye çağırmalarını istemiştir.
Allah insana irade ve akıl vererek onu hür bırakmıştır. İnsan ancak hürriyet içinde iradesini kullanarak kabiliyetlerini geliştirebilir ve insanlığını gerçekleştirebilir. İnsanın iradesini kullanarak seçme ve seçim yapma özgürlüğü yoksa o insan hür değil, birilerinin kölesi durumundadır. Bu durumda insanlık fonksiyonlarını gerçekleştiremez ve kabiliyetlerini geliştiremez. İbadet ise hürriyet içinde iradesini kullanarak Allah’a itaati seçmesidir. İnsan bu seçimde hür değilse o zaman sorumluluk yüklenemez. Nitekim köle efendisine itaat etmek zorundadır ve bundan dolayı da kazanımı kendisine değil, efendisine aittir. Para kazansa kendisinin olmaz efendisinin olur. Zarar da efendisine aittir. Çünkü o körü körüne itaat etmekle mükelleftir. Allah’a ibadet ve itaat eden insan ise böyle değildir. Hürdür ve kendi iradesi ile Allah’a itaat etmektedir, iradesini, aklını, azalarını ve duygularını kullanarak bu itaati benimseyerek yapmaktadır.
İnsan fıtraten Allah’a itaat ve ibadet etme istidadında yaratılmıştır. Peygamberimiz (sav) bu gerçeği “Her doğan çocuk İslam fıtratı üzere doğar” hadisi ile ifade etmiştir. İnsan fıtratı hürriyete âşıktır ve insanı köleleştirmek onun istidat ve kabiliyetlerini söndürür. İnsan fıtraten hürdür. Kölelik vahşet devrinden insanlığa miras kalmıştır. İslamiyet köleliği kaldırmak için her tedbire başvurmuş ve köle azat etmeyi en büyük sevaplardan saymış ve günahlara kefaret olarak köle azat ederek hürriyetine kavuşturmayı önermiştir. Savaş durumunda esirlik hariç bir insanı köle yapmak çok büyük günah ve insan hakkına tecavüz olarak kabul edilmiştir. Nitekim peygamberimiz (sav) “Bir insanı kuvvet kullanarak zorla kendisine köle ve hizmetçi yapanın namazı asla kabul edilmez ve kıyamette ben onun hasmı olurum” (Buhari, İcare, 10) buyurarak yasaklamıştır. Bu nedenle İslam’dan sonra savaşlarda dahi insanlar esir alınabilirler ancak asla köleleştirilemezler hükmü verilmiştir.
İnsan hür olarak yaratıldığı için Peygamberimiz (sav) “Hiç biriniz emriniz altında bulunanlara abdim/kulum demesin. Çünkü hepimiz Allah’ın kullarıyız” (Ebu Davud, Edeb, 75) buyurmuşlar ve kulum demeyi yasaklamıştır. Yine “Kahrolsun mala, altına, gümüşe ve paraya kul ve köle olan insana” buyurarak dünyaya kul ve köle onları da yermiştir. (Tirmizi, Zühd, 42)
İnsanın sıfatı ubudiyet olduğu ve Allah’tan başka ibadete layık olan olmadığı için “Ulûhiyet” Allah’a has bir sıfattır. İbadete ve övgüye layık olan ancak Allah’tır. İnsan eksik ve noksan olduğu, acizlik ve zayıflık insanın vasfı olduğu ve günah işlemek ve hataya düştüğü için tövbe etmek ibadetin başıdır. Günah işlemek insanın özelliği olduğundan Kur’ân-ı Kerim “Ey iman edenler! Hepiniz birden Allah’a tövbe edin!” (Nur, 24:31) buyurur. Peygamberimiz (sav) miraçta “Abdine vahyedeceğini vahyetti” (Necm, 53:10) buyurarak Allah’a en yakın makama ancak abd olmakla vasıflandırmıştır. Bundan anlaşılmaktadır ki tövbe ibadetin ilk makamı, kulluk ise son makamıdır. (Hucvurî, Keşfu’l-Mahcup, 171)
