Verilen bir nimete karşı bu nimeti verene gösterilen saygı ve minnet duygusu ile yapılan teşekküre şükür denir. Nimetin büyüklüğü ve değerine göre şükür de ziyadeleşir. Her iyilik ve hayır övülmeyi hak eder. Hayrı yapan ve nimeti verene teşekkür etmek de onu övmektir.
Verilen bir nimete karşı bu nimeti verene gösterilen saygı ve minnet duygusu ile yapılan teşekküre şükür denir. Nimetin büyüklüğü ve değerine göre şükür de ziyadeleşir. Her iyilik ve hayır övülmeyi hak eder. Hayrı yapan ve nimeti verene teşekkür etmek de onu övmektir.
Şükür “ş-k-r” kökünden gelmektedir. Kur’ân-ı Kerimde bu kökten gelen yetmişe yakın kelime bulunmaktadır. Hamd ise methetme ve övme anlamına gelmektedir. Hamd şükrün başı olup kapsamı şükürden daha geniştir. “Âlemlerin Rabbine hamdolsun” (Fatiha, 1:2.) ayeti insanın bütün âlemlerle olan ilişkilerini konu aldığı ve her âlemden insana akseden hayır ve şer gibi görünen ama neticesi hayır olan her nevi nimeti Allah’tan bilmek ve Allah’ı övmek ve her halde ona minnettar olmak anlamına gelmektedir. Bu nedenle Peygamberimiz (sav) “Allah’a hamd etmeyen ona şükretmemiş olur” (İbn-i Kesir, Tefsir, 1:22.) buyurur.
Üç şekilde şükredilir: Birincisi dil ile şükür. Yüce Allah “Rabbinin nimeti gelince onu minnetle anlat” (Duha, 93:11.) buyurur. Bu dil ile şükrü ifade eder. Allah’ın verdiği nimeti ondan bilerek anlatmak şükrün birinci nevidir. İkincisi, kalple yapılan şükürdür. Bu da nimet vereni tanımak ve nimeti ondan bilmektir. Üçüncüsü, fiil ve davranışla şükretmektir. Bu da nimet verene saygılı olmak ve minnettar olmaktır. Ayrıca Allah’ın verdiği nimeti veriliş amacına uygun kullanmaktır.
Yüce Allah Kur’ân-ı Kerimde “Siz hiçbir şey değilken Allah sizi analarınızın karnından çıkardı. Şükredesiniz diye sizlere gözler ve kalpler verdi” (Nahl, 16:78.) buyurarak göz, kalp ve akıl gibi nimetlerden dolayı Allah’a şükretmek ve onları veriliş amacına göre kullanmak gerektiğini anlatmaktadır.
Şükrün zıddı küfür, yani inkâr ve nankörlüktür. İnkâr nimeti vereni inkâr etmek, kabul etmemek veya bir başkasından bilerek asıl sahibini inkâr etmektir. Nankörlük ise verilen nimeti amacı dışında kullanarak israf ve zayi etmektir.
Bediüzzaman Said Nursi hazretleri “Kâinatın neticesi hayat olduğu gibi, hayatın neticesi de şükür ve ibadettir” (Lem’amalar, 2001, s. 512.) demektedir. En büyük nimet hayattır. Hayatın başına gelen her şey bu nedenle nimet olup şükür gerektirmektedir. Asıl mal sahibi olan Allah bizden o kıymettar mallara ve nimetlere bedel istediği fiyat ise “Zikir, Fikir ve Şükürdür.” Başta “Bismillah” zikirdir. Ahirde “Elhamdülillah” şükürdür. Ortada bu kıymettar harika-i sanat olan nimetler “Ehad ve Samed” olan Allah’ın mucize-i kudreti ve hediye-i nimeti olduğunu düşünmek ve anlamak fikirdir.” (Sözler, s.7.)
Bir padişahın kıymetli bir hediyesini sana getiren miskin bir adamın ayağını öpüp, hediye sahibini hiç tanımamak ne derece belahet ise, öyle de zâhirî nimet vericilerin hatırlarını sayıp asıl mal sahibi ve nimeti gönderen “Mün’im-i Hakikiyi” unutmak ondan bin derece daha ahmaklıktır.
Bediüzzaman şükrün ölçüsünü de vermiştir. Şükrün de belli kuralları ve uyulması gereken hususları vardır. Kişi dili ile “Teşekkür ederim” derken davranışları ile bunun aksini yaparsa bu söz alay etmek anlamına gelmektedir. “Şükrün mikyası/ölçüsü kanaattir ve iktisattır ve rızadır ve memnuniyettir. Şükürsüzlüğün mizânı ise hırstır ve israftır, hürmetsizliktir, haram-helal demeyip rast geleni yemektir.” (Mektubat, 1991, s.350.)
Şükür Mikyası:
1. Kanaat: Şükür sahibi Allah’ın kendisi hakkında hayır olarak takdir ettiği şeye kanaat etmeli ve hırs göstererek elindeki nimeti hor görmemelidir ki şükretmiş olsun. Aza kanaat etmeyen ve aza şükretmeyen çoğuna layık değildir ve bulamaz. Aza teşekkür eden çoğa da teşekkür eder. Aza kanaat eden çoğaldıkça memnuniyetini ve şükrünü artırır. Şükrettikçe o nimete liyakatini de göstermiş olur. Bu sebeple yüce Allah “Şükrederseniz artırırım” (İbrahim, 14:7) buyurmuştur.
2. İktisat: Nimetin değerini bilerek boş yere zayi etmemeye iktisat denir. Allah’ın insana ihsan ve ikram ettiği en küçük nimet de değerlidir. Ve bu nimet Allah tarafından geldiği için daha değerli olmalıdır. Zira bir padişahın sana hediye ettiği bir elma lezzeti içinde o elmadan daha çok iltifat-ı şahane lezzeti vardır. Padişahın iltifatı elbette o elmadan daha değerlidir. Bu nedenle Allah’tan gelen nimetleri Allah’ın bize ikramı ve iltifatı olarak bilmek ve kabul etmek, o nimetin şükrü olmaktadır. Bu da o nimetin yerli yerinde kullanılması ve israf edilmemesi demektir. İsraf eden nimetin değerini bilmediği gibi nimeti vereni de tahkir etmiş olur.
3. Rıza: Allah’ın verdiği şeye razı olmaktır. İnsanın elinde olan nimetler vardır, bir de elinde olmayan hususlar vardır. İnsanın cinsiyetini, suretini ve milliyetini seçme ve belirlemesi söz konusu değildir; ama hayat, sıhhat ve duygularını hayırlı şeylere yöneltme ve Salih amelleri yaparak duygu ve kabiliyetlerini geliştirmesi kendi elindedir. Bu nedenle elinde olmayan şeylerde Allah’tan gelene razı olmak şükürdendir.
4. Memnuniyet: Allah’ın kendisine verdiği nimetin değerini bilmek ve memnun olmak şükürdendir. Elindeki nimet ne olursa olsun memnun olmaması, “bu nereden başıma bela oldu?” demesi nankörlük için yeterlidir. Bu durumda Allah o nimeti onun hakkında nıkmete, yani azaba çevirir. Bu da o kişinin kendi kötü ahlakından kaynaklanır. İnsan iyi düşünmeli, her şeyi iyiye yormalı ki iyi bir kalbe sahip olsun. Kalben memnun olmamak, nimeti başına bela bilmek o nimeti bela haline getirir.
Şükürsüzlüğün mizanı:
1. Hırs: Hırs şükürsüzlük olduğu gibi hem de sebeb-i mahrumiyettir. Hem vasıta-i zillettir. Karınca hırsı yüzünden ayakaltında çiğnenir, arı kanaatinden dolayı başlar üstünde uçar ve en faydalı bir balı insanlara yedirerek faydalı olur. İnsan da kanaatle çalışırsa hem şükreden olur, hem de malında ve ömründe bereket bulur. Allah’ın nimetlerinden pek çok istifade ederek, dünyada ve ahirette çok karlı kazançlar elde ederek mutlu olur.
2. İsraf: Nimetin değerini bilmeyerek saçıp savurmak ve yerli yerinde kullanmamaktır. Allah’ın nimetlerinin değerini bilmeyerek israf eden kimse de mahrumiyetle ceza görür. İsraf eden şeytanın tuzağına, zillete ve sefalete düşer.
3. Hürmetsizlik: Hürmet saygı demektir. Bir şeye saygısı olmayan o şeyden istifade edemez. Saygılı olan saygı görür. Bu nedenle bilhassa büyüklerin küçüklere saygılı olması gerekir. Nimetlerin de en küçüğüne gereken hürmeti gösterir ve değer verirseniz, ondan istifade edersiniz. Allah’ın en küçük nimeti olan nefes alıp vermenin hayatımızda ne kadar değerli olduğunu bilmeyenimiz yoktur. Bu nedenle en küçük bir nimet de hürmete layıktır. Hürmet ise şükrün gereğidir.
4. Haram ve Helali Tanımamak: Nimetin değerini bilen ve Allah’ı nimetlerin hakiki sahibi bilen onun rızasını arar. Onun rızası ise helale vardır, harama yoktur. Allah’a şükür de rızasına uygun olan helali istemek, razı olmadığı haramlardan kaçmakla olur. Bu nedenle helale önem vermeyenin şükrü olmaz. Şükür ancak helal nimetleredir.
