Müslümanlar son zamanda İslam’ın özünden çok zahirine nazar ettikleri için aldanmışlardır. Böylece İslamiyet’in hakkını ve müstahak olduğu hürmeti ifa edemediklerinden vehim ve hayale kapılmışlardır. İslam da onları zillet ve sefalete mahkûm etmiştir.
1. Kanunlar akıl ile naklin ittifak ettiği prensiplerdir.
2. Hakikat yerden göğe kadar yükselip yayılan gerçeklere denir.
3. Yasalar dünya ve ahiret saadetini temin edecek şekilde olmalıdır.
4. Kutsal kitap Allah’ın kâinata koyduğu kevnî kanunlarla bütünleşen, âdil hükümleri ile insanlığın nizam ve düzenini sağlayan, maddi ve manevi tekamülüne kefil olan prensipleri ders veren kitaptır.
5. İnsan aciz ve cahil olarak dünyaya gönderildiği için mürebbiye ve muallime ihtiyacı vardır.
6. Müslümanlar son zamanda İslam’ın özünden çok zahirine nazar ettikleri için aldanmışlardır. Böylece İslamiyet’in hakkını ve müstahak olduğu hürmeti ifa edemediklerinden vehim ve hayale kapılmışlardır. İslam da onları zillet ve sefalete mahkûm etmiştir.
7. Hak ve hakikat gizlenmez, zaman içinde ortaya çıkar ve inkarcıları mahcup eder.
8. İslamiyet hak ve hakikat olduğu için istikbalde kesinlikle hükmedecektir. Zira insanlık fenlerle uyanmış olan insanlık İslamiyet’ten bigâne kalamaz.
9. Hakikatler hürriyetsiz gelişemez. İnsanların hakkı arama meyli öncelikli olarak hürriyet arayışını gerektirir. Hürriyetin önemi buradan kaynaklanır.
10. İnsanlığı öldüren ve kabiliyetleri yok eden baskı ve istibdattır. İnsan kabiliyetleri hürriyetle gelişir ve semere verir.
11. İslamiyet fenlerin efendisi, hakikat ilminin reis ve pederidir.
12. Doğru ve istikametli yol hürriyet içinde ilim ve fikir hürriyeti ile görünür hale gelir.
13. Akıl ile nakil çelişirse akıl esas alınır ve nakil tevil olunur. Ancak bu akıl doğru bilgilerle donanmış “akl-ı selim” olmalıdır.
14. İlâhi kitapların dört temel amacı vardır. Allah’ın varlık ve birliğini ispat etmek, Peygamberlik müessesesi ile inşalara ilim öğretmek, öldükten sonra ahiret hayatı hakkında bilgi vermek, insanları ibadet ve adalete sevk etmektir.
15. Allah’ın varlığının en büyük delili kâinatta görünen düzen, nizam ve intizamdır. Bütün bunlar bir yöneticiyi ispat eder.
16. Varlık âlemindeki her varlık fert olarak Allah’ın ehadiyetini, nev olarak da vahidiyetini ispat ederler. Zira her varlık ustasına ve sanatkarına delildir.
17. İlâhi kitap olan Kur’ân-ı Kerimin Allah’ın kelamı olduğunun en büyük delili kainattaki umum kanunlara uygun olması ve tüm zamanlarda geçerli olmasıdır.
18. Bir sözü anlamak için o sözün öncesini, sonrasına bakmak ve bütün olarak görmek gerekir.
19. Bir sözün değeri “Kim demiş, kime demiş, hangi makamda söylemiş ve ne için söylemiş?” diye bakmakla anlaşılır.
Kaynak:
Bediüzzaman, Muhakemât.
